प्रगत शिक्षण संस्था

डॉ. मॅक्सीन बर्नसन यांचा जन्म ७ ऑक्टोबर १९३५ ला अमेरिकेतील एस्कनाबा, मिशिगन येथे झाला. त्यांचे वडील नॉर्वेच्या तर आई फिनलंडच्या विस्थापित कुटुंबातून आलेल्या. मिनिसोटाच्या ओग्सबर्ग कॉलेजमधून बी. ए. केल्यानंतर त्यांनी तेथील शाळेत एक वर्ष इंग्रजी शिकवले आणि त्यानंतर त्यांना न्यूयॉर्क येथील कोलंबिया विद्यापीठातून इंग्रजी विषयात एम्. ए. करण्यासाठी अतिशय प्रतिष्ठित वुडरो विल्सन फेलोशिप मिळाली. पदवी मिळाल्यानंतर डॉ. बर्नसन यांनी आयोवातील डेकोरा येथील ल्यूथर कॉलेजात दोन वर्षे इंग्रजी शिकवले.

मॅक्सीन बर्नसन १९६१ मध्ये प्रथमच भारतात आल्या. त्यांनी दोन वर्षे हैदराबादच्या विवेकवर्धिनी कॉलेजात इंग्रजी शिकवले. त्यानंतर त्या अमेरिकेत परतल्या व तेथील पेनसिल्वानिया विद्यापीठात त्यांना भाषाशास्त्र व भारतीय भाषांमध्ये पीएच. डी. करण्यासाठी फेलोशिप मिळाली.

१९६६ मध्ये डॉ. बर्नसन यांना ‘पश्चिम महाराष्ट्रातील फलटण तालुक्यातील मराठी बोलीमधील सामाजिक विविधता’ या विषयावर काम करण्यासाठी फुलब्राइट-हेज फेलोशिप मिळाली. पुढे त्यांना अमेरिकन इन्स्टिट्यूट ऑफ इंडियन स्टडीज कडून भारतात राहून काम पूर्ण करण्यासाठीही फेलोशिप मिळाली. १९७३ मध्ये त्यांची पीएच. डी. पूर्ण झाली.

भाषाशास्त्रातील संशोधनाबरोबरच डॉ. बर्नसन यांनी त्यांच्या स्नेही जाई निंबकर यांच्यासोबत अमराठी प्रौढांना मराठी शिकवण्यासाठी नऊ पुस्तकांच्या संचावर काम सुरु केले होते. या पुस्तकांमध्ये एक व्याकरण संदर्भ पुस्तक व एक शब्दकोश यांचाही समावेश होता. १९७१ पासून त्यांनी दर वर्षाआड अमेरिकेत जाऊन असोसिएटेड कॉलेजेस ऑफ द मिडवेस्ट इंडिया स्टडीज प्रोग्रॅम अंतर्गत पुण्यात येऊ इच्छिणा-या विद्यार्थ्यांना स्प्रिंग ओरिएन्टेशन कोर्स मध्ये मराठी शिकवणे सुरु केले.

सत्तरच्या दशकाच्या मध्यातून डॉ. बर्नसन यांचा शालेय शिक्षणाकडे कल वाढला. त्या प्रादेशिक भाषा शालेय शिक्षणाचे माध्यम म्हणून वापरण्याचा पुरस्कार करणारे लेख इंग्रजी व मराठी वर्तमानपत्रांतून लिहू लागल्या. त्या मराठी अभ्यास परिषदेच्या संस्थापकांपैकीही एक होत.

१९७८ मध्ये डॉ. बर्नसन यांनी आपले अमेरिकन नागरिकत्व रद्द केले व त्या भारतीय नागरिक बनल्या. त्याच वर्षी आपल्या एका मैत्रिणीबरोबर त्यांनी फलटणच्या दलित वस्तीतील शालाबाह्य मुलांना अनौपचारिकरित्या शिकवण्यास सुरुवात केली. याच कामाची परिणीती पुढे हळूहळू प्रगत शिक्षण संस्थेच्या स्थापनेत झाली.

१९९३ साली डॉ. बर्नसन यांना त्यांच्या भाषा व शिक्षण क्षेत्रातील कामासाठी सातारा येथील अभिजात साहित्य संमेलनात गौरविण्यात आले. सामाजिक क्षेत्रांमध्ये नाविन्यपूर्ण कामगिरी करण्याऱ्या व्यक्तींची आंतरराष्ट्रीय संस्था, अशोका फौंडेशनच्या त्या आजीव सदस्य आहेत. आपापल्या कार्यासाठी प्रसिद्ध पावलेल्या महाराष्ट्रीय महिलांच्या जीवनाची ओळख करून देणाऱ्या ‘डॉटर्स ऑफ महाराष्ट्र’ या पुस्तकातही डॉ. बर्नसन यांचा समावेश आहे.